Trong công tác xã hội, nhân viên thường phải đưa ra những quyết định quan trọng ảnh hưởng đến cuộc sống và quyền lợi của thân chủ. Những quyết định này đôi khi gây căng thẳng vì liên quan đến nhiều bên và nhiều giá trị khác nhau.
Bài viết này sẽ hướng dẫn bạn nhận diện các tình huống xung đột đạo đức (ethical dilemmas), xử lý chúng một cách an toàn và chuyên nghiệp, đồng thời chia sẻ những lời khuyên thiết thực giúp bạn phát triển sự nghiệp vững chắc trong ngành Social Work tại Úc.
1. Ethical dilemmas trong Social work là gì?
Trong công tác xã hội (social work), một ethical dilemma (tình huống xung đột đạo đức) xảy ra khi nhân viên xã hội phải đưa ra quyết định nhưng các lựa chọn đều liên quan đến những nguyên tắc đạo đức, giá trị nghề nghiệp hoặc quyền lợi của thân chủ mà có thể mâu thuẫn với nhau.
Nói cách khác không có một lựa chọn nào hoàn toàn “đúng” hay “sai” – mỗi lựa chọn đều có những lợi ích và rủi ro đạo đức khác nhau.
Người làm công tác xã hội thường phải đưa ra những quyết định khó khăn khi:
- Quyền lợi của thân chủ xung đột với quy định pháp luật;
- Hai nguyên tắc đạo đức cùng quan trọng nhưng mâu thuẫn nhau (ví dụ: tôn trọng sự riêng tư của thân chủ với nghĩa vụ báo cáo khi có nguy cơ gây hại);
- Hoặc khi nhân viên xã hội chịu áp lực từ tổ chức, cộng đồng, hay chính cảm xúc cá nhân.
Nói cách khác, ethical dilemmas không chỉ là thử thách nghề nghiệp mà còn là thước đo năng lực chuyên môn và đạo đức nghề nghiệp của một social worker.
2. Cách nhận diện tình huống xung đột đạo đức
Việc nhận diện đúng ethical dilemmas giúp người làm công tác xã hội phản ứng kịp thời và giảm rủi ro nghề nghiệp. Dưới đây là một số dấu hiệu phổ biến:
Dấu hiệu 1: Có sự mâu thuẫn giữa các nguyên tắc đạo đức
- Ví dụ: Thân chủ muốn giữ bí mật nhưng lại đang có nguy cơ gây hại cho bản thân hoặc người khác.
- Nhân viên xã hội cảm thấy không biết nên ưu tiên nguyên tắc nào.
- Cách nhận biết: Bạn cảm thấy lúng túng hoặc bối rối về lựa chọn đúng đắn, điều đó thường báo hiệu một xung đột đạo đức.
Dấu hiệu 2: Không có lựa chọn hoàn toàn “đúng” hoặc “an toàn”
- Mỗi quyết định đều có lợi ích và rủi ro riêng.
- Ví dụ: Giúp thân chủ nhưng có thể gây tranh cãi với đồng nghiệp hoặc pháp luật.
- Cách nhận biết: Khi cân nhắc các giải pháp, bạn thấy mọi lựa chọn đều mang hậu quả, đó là dấu hiệu ethical dilemma.
Dấu hiệu 3: Xuất hiện áp lực từ tổ chức hoặc bên thứ ba
- Khi cấp trên hoặc tổ chức yêu cầu thực hiện điều gì đó mâu thuẫn với đạo đức nghề nghiệp.
- Cách nhận biết: Bạn cảm thấy bị ép buộc hoặc mâu thuẫn giữa nghĩa vụ nghề nghiệp và yêu cầu công việc.
Dấu hiệu 4: Cảm xúc cá nhân ảnh hưởng đến quyết định
- Thương cảm, tức giận, thiên vị hoặc sợ hãi có thể khiến bạn không đưa ra quyết định khách quan.
- Cách nhận biết: Khi bạn tự hỏi: “Mình đang quyết định dựa trên cảm xúc hay nguyên tắc nghề nghiệp?” – đây là lúc nên cảnh giác.
Dấu hiệu 5: Các bên liên quan có quyền lợi xung đột
- Ví dụ: Thân chủ, gia đình, cộng đồng hoặc tổ chức đều có nhu cầu khác nhau.
- Cách nhận biết: Mọi quyết định bạn đưa ra đều ủng hộ bên này nhưng có thể gây thiệt hại cho bên khác.
Mẹo nhận diện nhanh:
Một tình huống có thể là ethical dilemma nếu bạn cảm thấy khó khăn khi phải lựa chọn giữa hai hoặc nhiều hành động đều “đúng” theo một số tiêu chuẩn, hoặc có thể gây tác động tiêu cực nếu quyết định sai.
3. Các bước xử lý ethical dilemmas an toàn và chuyên nghiệp
Để đảm bảo mỗi quyết định đều mang tính đạo đức – hợp pháp – vì lợi ích của thân chủ, nhân viên công tác xã hội có thể áp dụng quy trình 5 bước sau:
Bước 1: Xác định rõ bản chất tình huống
- Ai là người chịu ảnh hưởng?
- Các giá trị, quyền lợi và nghĩa vụ nào đang xung đột?
- Vấn đề thuộc phạm vi đạo đức hay pháp lý?
Bước 2: Tham chiếu Bộ quy tắc đạo đức nghề (Code of Ethics)
Tại Úc, nhân viên xã hội có thể tham khảo Bộ Quy tắc Đạo đức của Hiệp hội Công tác Xã hội Úc (AASW Code of Ethics) để xác định hướng hành động phù hợp, dựa trên các nguyên tắc như tôn trọng con người, công bằng xã hội và liêm chính nghề nghiệp.
Bước 3: Tham khảo ý kiến đồng nghiệp hoặc supervisor
Thảo luận với người hướng dẫn, cố vấn hoặc nhóm đồng nghiệp giúp có thêm góc nhìn khách quan và giảm rủi ro cá nhân.
Bước 4: Lựa chọn giải pháp tối ưu nhất
Cân nhắc giữa quyền lợi của thân chủ, nghĩa vụ pháp lý và giá trị nghề nghiệp để đưa ra quyết định cân bằng nhất.
Bước 5: Ghi chép và phản tư (reflective practice)
Lưu lại toàn bộ quá trình ra quyết định, lý do lựa chọn, kết quả và bài học kinh nghiệm. Đây là bước giúp cải thiện năng lực nghề nghiệp lâu dài.
4. Lời khuyên cho sinh viên và nhân viên công tác xã hội
- Hiểu rõ giá trị cốt lõi của nghề: Luôn đặt lợi ích thân chủ lên hàng đầu, đồng thời duy trì tính công bằng và tôn trọng.
- Rèn luyện khả năng tự nhận thức: Hiểu giới hạn bản thân, cảm xúc và định kiến cá nhân để không ảnh hưởng đến quyết định nghề nghiệp.
- Tăng cường giám sát chuyên môn (supervision): Tham gia định kỳ giúp củng cố kỹ năng phản tư và xử lý tình huống đạo đức hiệu quả hơn.
- Liên tục học hỏi: Các khóa học hoặc chứng chỉ về Ethics in Social Work Practice tại Úc giúp bạn cập nhật tiêu chuẩn nghề nghiệp mới nhất.
Kết luận
Trong hành trình làm việc của một social worker, ethical dilemmas là điều không thể tránh khỏi. Quan trọng là cách nhận diện sớm, phân tích khách quan và xử lý chuyên nghiệp, để vừa bảo vệ thân chủ, vừa duy trì chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp.
>> Bạn đang theo học hoặc quan tâm đến ngành Social Work tại Úc?
Liên hệ NextGem ngay hôm nay để được tư vấn lộ trình học – thực tập – nghề nghiệp trong lĩnh vực Social & Community Services, giúp bạn phát triển sự nghiệp vững vàng và có ý nghĩa tại Úc.
